DE MENING
IS SCHRIJVER EN HOOGLERAAR SOCIALE WETENSCHAPPEN (KU LEUVEN)
Het gras van de samenleving
Het kan iedereen overkomen: slachtoffer worden van een misdrijf, een overval, een verkrachting. In een verkeersongeval betrokken raken. Opeens iets gedaan hebben waarvan je nooit dacht dat je het kon doen en sinds die dag jezelf een ‘dader’ moeten noemen. Justitie moet in zulke gevallen haar werk doen natuurlijk. Maar justitie is ook ingewikkeld en hard. Het conflict ontglipt je, professionals nemen het over. Waar blijft nog de menselijke kant?
We hebben het geluk te leven in een land waar zoiets als herstelrecht stilaan bekender wordt. Met behulp van neutrale bemiddelaars kunnen ontmoetingen tussen slachtoffers en daders worden georganiseerd. Na de pijn, de wrok en de justitiële logica ontstaat weer iets dat dichter bij het gewone leven staat. Dat betekent vooral dat het voor achterblijvers niet op leegte hoeft te eindigen. Niet op eenzaam huilen achter de keukentafel. Niet op iedereen horen zeggen: je moet het loslaten nu. Ik heb het zelf van dichtbij meegemaakt. Een slachtoffer-daderontmoeting kan, hoe vreemd het misschien klinkt, voor een gevoel van voltooiing zorgen. Je kunt weer verder.
Dat gaat over iets diepers dan je misschien denkt. Herstelrecht is een oefening in samenleven. Het is niet enkel relevant voor mensen die daadwerkelijk met justitie in aanraking komen. Elkaar in de ogen kijken en praten is nog altijd de beste manier om het sociaal weefsel sterker te maken, overal. En herstelmethoden kunnen klein beginnen, ook overal. Op school bijvoorbeeld, als een manier om met pestgedrag om te gaan. In een buurt, om te maken dat burenruzies niet uit de hand lopen. Verzet begint met kleine daden, schreef Remco Campert ooit, maar ook het samenleven begint daarmee. ‘Zoals storm met zacht geritsel in de tuin.’ Samenleven is een dagelijkse trage storm die we moeten koesteren.
Een van de beste boeken over conflictdynamiek dat ik ooit las is Some trouble with cows van de Amerikaanse Beth Roy. Dat gaat over hoe een klein voorval in een dorp in Bangladesh (iets over koeien van de ene boer die het voer van een andere boer opeten) op twee dagen tijd ontaardt in gewapend geweld tussen gemeenschappen. Beth Roy werkt zelf als herstelbemiddelaar en weet als geen ander hoe belangrijk een detail kan zijn. Ook een groot conflict begint met iets kleins.
Daarom is herstelrecht geen detail. Elkaar niet als vijand leren zien, zoiets is allesbehalve soft. Het is de stuff waaruit ons samenleven bestaat.
In Leuven viert volgende week Moderator haar twintigjarig bestaan. Deze organisatie – een forum voor herstelrecht en bemiddeling – maakt in heel Vlaanderen slachtoffer-daderontmoetingen mogelijk. En dat al twintig jaar dus, wat een nieuwswaardig feit is. De samenleving mag gevierd worden, ook nu. Vooral nu. Het is indrukwekkend dat er bij ons plekken zijn waar mensen in de moeilijkste der omstandigheden elkaar in de ogen kunnen kijken. Als het daar lukt, kan het elders alleen maar makkelijker gaan. Dat is het gras van de samenleving, waar het ritselt.
Column verschenen op vrijdag 31 mei in De Standaard